Düşünmenin Krokisi
İnsanlık, tarihten bugüne her şeyi sıfırdan inşa ederek gelmiştir. Ateş, tekerlek gibi en temel somut kavramlardan, bununla birlikte en koyu ideolojiler, dinler, şirketler, para kavramı gibi soyut kavramlara kadar, bu soyut kavramlar genelde somutlaştırılmış olsalar dahi, insanlığın ürünüdür. Bu ürünler, insan topluluklarını oluşturan çoğu bireyin tembellikten, geçim sıkıntısından, hayat yorgunluğundan, çoğu zaman da zora gelemediğinden yapmadığı “düşünmek eylemi” ile ortaya konmuştur. Düşünmeye cesaret edip bir şeyler geliştirenler, o çağdaki dayatılmış ve bastırılmış fikirlerin dışına çıkıp mevcudu değiştirerek insanlığa fayda sağlamışlardır.
Düşünmek, belli bir konu hakkında algıladığımız, kavradığımız verileri, çeşitli sorular sorarak, irdeleyerek fikir üretme işlemidir. Sistemsiz (animal) ve sistemli (hümünal) olmak üzere iki çeşittir. Sistemsiz düşünme, herhangi bir bilgi kaynağı ve bilgi edinme metodu belirlenmeden rastgele yapılan düşünmedir. Örnek vermek gerekirse, gece başınızı yastığınıza koyduğunuzda ardı arkası kesilmeyen düşünce trafiği sistemsiz düşünmenin sonucudur. Sistemli düşünme ise bilgi kaynağı ve bilgi edinme metodu belli olan, özellikle neden ve nasıl soruları başta olmak üzere sorular sorularak yapılan düşünmedir. Bu düşünme biçiminde, sorgulamak ve açık olmak çok önemlidir. Bir önerme geliştirilerek ortaya çıkarılan sonucun, yanlışlanabilir olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca, diyalektik metottan (tez-antitez ve bunlardan oluşan yeni bir tez) faydalanılabilir ve düşünce geliştirilebilir.
Eski zamanlarda olduğu gibi toplumda sivrilmiş bireylerden veya kurumlardan bilgi edinme devri neredeyse kapandı. Bu devirde hemen hemen herkes istediği bilgiye bir dakikadan kısa bir sürede ulaşabiliyor. Fakat, bu kadar fazla kaynağın olması da bilgi kirliliğine yol açıyor ve neyin doğru olduğunu belirlemek bireye düşüyor. Sistematik düşünmek, bu bilgi deryasında neyin doğru neyin yanlış olduğunu seçebilmeyi, her şeyi olduğu gibi kabul etmeyip sorgulamayı, bireyin en azından kendi içinde netlik kazanmasına yardımcı olur. Bu da bir gerçektir ki; sorgulamaksızın, başkasının fikirleri ile yaşanan hayat, kişinin kendisinin değil, başkasınındır ve bu hayat yaşanmamıştır (Kahveci, 2019).
Yaşadığımız akılcı ve bilimsel düşünme çağında gelişim adına düşünmek şarttır. Fakat ihtiyacımız olan düşünmek eylemi, rasyonel olup sağlam temeller kurularak yapılmalıdır. Aksi halde, temeli çürük sadece çatılarının ağırlığı ile varlığını sürdüren düşüncelere esir olunur. Bu yüzden sistemli düşünme öğretilmeli, teşvik edilmeli ve yaygınlaştırılmalıdır. Çağın ilerisinde mevcudiyet gösteren kişiler, toplumu bilinçlendirerek yol gösterici olmalıdır. Mantıklı ve yararlı sistematik düşünme ürünü fikirlerin yaygınlaşmasına engel olunmamalı ve gelişimine uygun zemin yaratılmalıdır.
Değişmeyen tek şey değişimdir ve değişim için devinim gereklidir (Harari, 2018). Bu yüzden insanlığın aklını donukluktan kurtarması ve bilinçli bir şekilde harekete geçmesi gerekmektedir. Sistematik düşünme işlemi yapılarak akıl ve zihnin gelişmesi sağlanmalıdır. Zaman, bu çerçevede iyi kullanılmalıdır. Unutulmamalıdır ki acele etmeyen her yere yetişir (Bulgakov, 2019). Planlı olup, bilinçli düşünüp doğru adımlar atarsak bu çağa ayak uyduranlardan belki de bu çağı kapatanlardan oluruz. İnsanlık adına iz bırakan “insan” olmamak için hiçbir sebep yok.
-Furkan Koç
